Ημερομηνία: Τρίτη, 02 Ιουνίου 2020
Κατηγορίες: Diversity & Inclusion, Επιχειρηματικότητα, Έρευνες, Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, Νέα
Η έρευνα του WoT για τον καταμερισμό των ευθυνών φροντίδας στο σπίτι και το αν και πώς αυτός άλλαξε κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου αντιμετώπισης του κορωνοϊού στην Ελλάδα, ολοκληρώθηκε στις 26/5 με 293 απαντήσεις από γυναίκες και άντρες που συμβιώνουν ή/και έχουν τη φροντίδα εξαρτώμενων μελών της οικογένειάς τους.
3 βασικά συμπεράσματα
Τρία βασικά συμπεράσματα προέκυψαν ανάγλυφα από την πρώτη και τις πολλές αναγνώσεις των απαντήσεων που συγκεντρώσαμε:
- Φαίνεται να είναι σημαντικά περισσότερες από τους άντρες οι γυναίκες που, κατά την περίοδο των πρώτων μέτρων αντιμετώπισης του κορωνοϊού στην Ελλάδα (Μάρτιος-Μάιος 2020) μείωσαν, με δική τους ή όχι, πρωτοβουλία τις ώρες εργασίας τους ή έκαναν/υπέστησαν εκπτώσεις σε αυτές προκειμένου να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες φροντίδας στο σπίτι. Είναι δηλαδή περισσότερες οι γυναίκες που δηλώνουν ότι μπήκαν σε καθεστώς μειωμένου ωραρίου, απολύθηκαν, τέθηκαν σε αναστολή, σκέφτηκαν να παραιτηθούν ή παραιτήθηκαν από τη δουλειά τους ή απλώς μείωσαν τις ώρες εργασίας τους ως αυτοαπασχολούμενες, προκειμένου να φροντίσουν τα παιδιά και τα ενήλικα εξαρτώμενα μέλη της οικογένειας, όταν η εξωτερική βοήθεια στην οποία στηρίζονταν προηγουμένως δεν ήταν πλέον προσβάσιμη. Η τάση αυτή είναι ανησυχητική, α) επειδή επιβεβαιώνει την ύπαρξη βαθιά ριζωμένων στερεοτύπων σχετικά με το ρόλο γυναικών και αντρών στην αγορά εργασίας και στο σπίτι, αλλά και β) επειδή προοικονομεί τη διεύρυνση του ήδη μεγάλου χάσματος που παρατηρείται ανάμεσα στα ποσοστά απασχόλησης, τις απολαβές, τα συντάξιμα χρόνια, αλλά και τις προοπτικές ανέλιξης αντρών και γυναικών στην Ελλάδα.
- Παρατηρείται και στην Ελλάδα το χάσμα που διαπίστωσαν πρόσφατα και διεθνείς έρευνες, σε σχέση με την αντίληψη αντρών και γυναικών για το μερίδιο των ευθυνών φροντίδας που αναλαμβάνουν στο σπίτι. Όχι μόνο οι άντρες αναφέρουν ότι αναλαμβάνουν μεγαλύτερο μερίδιο ευθυνών από αυτό που αναφέρουν οι γυναίκες ότι φέρνουν εις πέρας οι σύντροφοί τους, αλλά ταυτόχρονα δείχνουν να αντιλαμβάνονται διαφορετικά και την αύξηση ή τη μείωση της επένδυσης χρόνου που κάνει η σύντροφός τους για τα παιδιά και το σπίτι.
- Τα ποσοστά συντρόφων που αναφέρουν ότι, την περίοδο του κορωνοϊού, ο καταμερισμός των ευθυνών φροντίδας στην οικογένειά τους έγινε πιο ισότιμος και εκείνων που αναφέρουν ότι οι γυναίκες επιφορτίστηκαν με τις επιπλέον ευθύνες της περιόδου αυτής, είναι εξίσου υψηλά. Αυτό δείχνει ότι η επίδραση των επιπτώσεων του κορωνοϊού στον καταμερισμό των ευθυνών φροντίδας μπορεί μακροπρόθεσμα να αποδειχτεί θετική ή αρνητική, ανάλογα με το πώς θα την μετρήσουμε, πώς θα την αξιολογήσουμε και τι μέτρα θα πάρουμε στη συνέχεια σε σχέση με αυτήν.
Τα σημαντικότερα ευρήματα αναλυτικά
Εργασιακή καθημερινότητα
Στην ερώτηση “Πώς διαμορφώθηκε η εργασιακή σας καθημερινότητα κατά τη διάρκεια της καραντίνας;” η εργασία από το σπίτι αναδείχτηκε με διαφορά η δημοφιλέστερη απάντηση και για τα δύο φύλα, με μέσο όρο θετικών απαντήσεων 79,8%.
Το 5,2% των γυναικών δήλωσαν ότι δούλευαν με πλήρες ωράριο εκτός σπιτιού, αλλά περίπου τριπλάσιος αριθμός δήλωσε ότι ο σύντροφός τους έκανε το ίδιο.
Από τους άντρες κανείς δεν δήλωσε ότι βρέθηκε σε καθεστώς μειωμένου ωραρίου ή εκ περιτροπής εργασίας, ωστόσο το 8% των γυναικών δήλωσαν ότι βρέθηκαν σε τέτοιο καθεστώς, ενώ το 4,4% δήλωσαν ότι αυτό συνέβη στον σύντροφό τους.
Οι γυναίκες δήλωσαν σε ίδια ποσοστά (8,2%) ότι οι ίδιες ή ο σύντροφός τους απολύθηκαν ή τέθηκαν σε αναστολή. Μόνο το 4% των αντρών δήλωσαν το ίδιο για τον εαυτό τους, αλλά το 16% ανέφεραν ότι αυτό συνέβη στις συντρόφους τους.
Υποστήριξη πριν από την καραντίνα
Στην ερώτηση “Προ κορωνοϊού, τι είδους υποστήριξη είχατε για τη φροντίδα των παιδιών;”, περίπου το 47% αντρών και γυναικών αναφέρουν την/τον σύντροφό τους. Το 40% των γυναικών κάποιο άλλο συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο αλλά μόνο το 20% των αντρών αναφέρει το ίδιο. Το 29,8% και το 24% των αντρών αναφέρει ότι στηρίζονταν σε αμειβόμενη βοήθεια.
Γ) Στην ερώτηση “Προ κορωνοϊού, τι είδους υποστήριξη είχατε για τη φροντίδα του νοικοκυριού;” το 36,6% των γυναικών αναφέρουν τον σύντροφό τους. Για τους άντρες το ποσοστό αυτό είναι 64%.
Το 63% των γυναικών και το 48% των αντρών αναφέρουν ότι κατέφευγαν σε αμειβόμενη βοήθεια.
Φροντίδα και ισορροπία την περίοδο της καραντίνας
Κατά την περίοδο της καραντίνας και του υποχρεωτικού κλεισίματος των σχολείων, το 68,7% των γυναικών και το 44% των αντρών αναφέρουν ότι στερήθηκαν ή μείωσαν την εξωτερική υποστήριξη που είχαν. Το 44,2% των γυναικών αλλά μόνο το 24% των αντρών δηλώνουν ότι αντιμετώπισαν δυσκολία στη φροντίδα των παιδιών κατά τις ώρες που κανονικά θα βρίσκονταν στο σχολείο. Για το 5,3% των γυναικών και το 8% των αντρών οι συνθήκες δεν άλλαξαν, καθώς διατήρησαν ή αύξησαν την εξωτερική υποστήριξη που είχαν και προ καραντίνας.
Σε ό,τι αφορά τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησαν οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες να συμφιλιώσουν την επαγγελματική ζωή και τις υποχρεώσεις φροντίδας της οικογένειάς τους την περίοδο της καραντίνας, το 4,9% των γυναικών αναφέρουν ότι ζήτησαν άδεια από την εργασία τους -το αντίστοιχο ποσοστό για τους άντρες είναι μηδενικό. Αντίστοιχα, το 24,5% των γυναικών και το 8% των αντρών δηλώνουν ότι μείωσαν τις ώρες εργασίας τους, ενώ το 45,7% των γυναικών και το 68% των αντρών αναφέρουν ότι μοιράστηκαν τις ευθύνες φροντίδας και τις ώρες εργασίας με τον/την σύντροφό τους.
Στην ερώτηση για το πώς σκοπεύουν να διαχειριστούν τη φροντίδα των εξαρτώμενων μελών της οικογένειας κατά τη νέα φάση χαλάρωσης των μέτρων προστασίας και μέχρι να λειτουργήσουν ξανά τα σχολεία, το 45,7% των γυναικών και το 60% των αντρών δήλωσαν ότι θα συνέχιζαν να δουλεύουν από το σπίτι. Το 13,2% των γυναικών απάντησαν ότι δεν εργάζονται, οπότε θα αναλάβουν τη φροντίδα. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους άντρες ήταν μηδενικό. Το 17,7% των γυναικών απάντησαν ότι θα μειώσουν τις ώρες εργασίας τους και το 3,4% ότι θα πάρουν άδεια. Για τους άντρες, τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 4% και 0% αντίστοιχα. Τέλος, το 1,5% των γυναικών δήλωσαν ότι σκέφτονταν να παραιτηθούν από τη δουλειά τους για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις φροντίδας. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους άντρες ήταν μηδενικό.
Χαρακτηριστικό είναι ότι οι γυναίκες έδωσαν μηδενικά ποσοστά στις απαντήσεις “Θα βασιστώ στον/την σύντροφό μου που δεν εργάζεται” (στους άντρες το ποσοστό ήταν 4%) καθώς και “Παραιτήθηκε ή σκέφτεται να παραιτηθεί ο/η σύντροφός μου για να αντεπεξέλθουμε στην φροντίδα τους”.
Χρήση χρόνου
Ενδιαφέρουσες είναι οι απαντήσεις και στην ερώτηση για το τι συνέβη με το χρόνο εργασίας των ερωτώμενων από τότε που ίσχυσαν τα μέτρα προστασίας από τον κορωνοϊό στην Ελλάδα. Το 36% των γυναικών και το 20% των αντρών δήλωσαν ότι έχει μειωθεί, ενώ το 43,4% των γυναικών και το 64% των αντρών δήλωσαν ότι έχει αυξηθεί.
Εντελώς αντίστροφα, στις ερωτήσεις που αφορούν το χρόνο που αφιερώνουν για τη φροντίδα του σπιτιού, των παιδιών και της εκπαίδευσής τους, το 49%-66% των γυναικών δηλώνουν ότι έχει αυξηθεί για τις ίδιες, ενώ το 23%-35% δηλώνουν ότι έχει αυξηθεί για τους συντρόφους τους. Στις ίδιες ερωτήσεις, οι άντρες απαντούν ότι ο χρόνος που αφιερώνουν έχει αυξηθεί, σε ποσοστά 32%-48% για τους ίδιους και 28%-48% για τις συντρόφους τους.
Χαρακτηριστικό είναι ότι οι άντρες που αναφέρουν ότι ο χρόνος ενασχόλησής τους έχει μειωθεί τείνουν να αναφέρουν το ίδιο και για τις συντρόφους τους, κάτι που δεν παρατηρείται στις απαντήσεις των γυναικών.
Η επίδραση της κρίσης
Στην ερώτηση για το αν πριν από την έξαρση του κορωνοϊού στην Ελλάδα, ο καταμερισμός των ευθυνών φροντίδας στην οικογένειά τους ήταν ισότιμος ή όχι, οι γυναίκες απάντησαν ναι σε ποσοστό 24,5%, ενώ οι άντρες σε ποσοστό 40%. Το 12% των αντρών ανέφεραν ότι οι ίδιοι είχαν αναλάβει περισσότερες ευθύνες από τις συντρόφους τους, κάτι που “επιβεβαιώνει” το 5,3% των γυναικών. Αντίστροφα, το 59,6% των γυναικών ανέφεραν ότι οι ίδιες είχαν αναλάβει το μεγαλύτερο μέρος των ευθυνών, κάτι που “επιβεβαιώνει” το 36% των αντρών.
Στην ερώτηση για το πώς επέδρασε η περίοδος των μέτρων προστασίας από τον κορωνοϊό στον καταμερισμό των ευθυνών φροντίδας στο σπίτι, το 25,8% των γυναικών (και το 8,3% των αντρών) αναφέρουν ότι η ισορροπία έχει μετακινηθεί εις βάρος των γυναικών, αλλά το 24,6% των γυναικών και το 37,5% των αντρών αναφέρουν ότι το μοίρασμα έχει γίνει πιο ισότιμο ανάμεσα στους δύο. Τέλος, το 4,8% των γυναικών και το 12,5% των αντρών αναφέρουν ότι περισσότερες ευθύνες φροντίδας βάραιναν πλέον τους άντρες.
Τα τρία τελευταία ποσοστά δείχνουν ότι όντως οι έκτακτες συνθήκες που προέκυψαν από την πανδημία επηρέασαν τον καταμερισμό των ευθυνών στο σπίτι με πολλαπλούς τρόπους και ότι η εξέλιξη της ισορροπίας αυτής (όπως και της έμφυλης ισότητας στη δημόσια ζωή γενικότερα) μπορεί να είναι πολύ θετική ή πολύ αρνητική, ανάλογα με το πώς θα αξιολογήσουμε τις αλλαγές που συνέβησαν και ποια βήματα θα αναλάβουμε για τη συνέχεια.
Λύσεις και μέτρα
Στο τέλος της έρευνας ρωτήσαμε τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες τι θα ήθελαν να τους προσφέρει το κράτος ή/και οι εργοδότες τους για να διευκολύνουν την παραμονή ή την επιστροφή στην εργασία ή τις σπουδές τους. Η απάντηση “κίνητρα σε επιχειρήσεις & οργανισμούς για συνεχιζόμενη εργασία από το σπίτι ή/και δημιουργία δομών φροντίδας” αναδείχτηκε ως η πιο δημοφιλής, τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες. Η απάντηση “επίδομα φύλαξης παιδιών” ήταν η δεύτερη πιο δημοφιλής για τις γυναίκες, αλλά η τελευταία στις προτιμήσεις των αντρών. Οι άδειες ειδικού σκοπού και η άμεση επαναλειτουργία των σχολείων συγκέντρωσαν περίπου ισότιμες απαντήσεις.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες, επέλεξαν τη δυνατότητα ευέλικτου ωραρίου και εξ αποστάσεως εργασίας αλλά και τη δημιουργία δομών φύλαξης παιδιών μέσα στις επιχειρήσεις ως μέτρα υποστήριξης για τη συμφιλίωση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, τα οποία θα ήθελαν να δουν να παραμένουν και μετά το πέρας της κρίσης.
Δημογραφικά στοιχεία και περιορισμοί
Η έρευνα του WoT για τον καταμερισμό των ευθυνών φροντίδας στο σπίτι πραγματοποιήθηκε online την περίοδο 2-26/5/2020 και βρήκε μεγάλη ανταπόκριση και το ερωτηματολόγιο κοινοποιήθηκε από πολλά άτομα και οργανισμούς -ένδειξη του πόσο μας απασχολεί, άντρες και γυναίκες, το ζήτημα αυτό στην απαιτητική περίοδο που διανύουμε.
Είχε, όμως, και τους περιορισμούς του. Παρότι μας βοηθάει να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα για την επίδραση της κρίσης αυτής στον καταμερισμό των ευθυνών φροντίδας και την έμφυλη ισότητα γενικότερα, εντούτοις δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να γενικεύσει απόλυτα συμπεράσματα, κυρίως επειδή η συμμετοχή των αντρών σε αυτό ήταν λιγότερες από το 10% του συνόλου των απαντήσεων, αλλά και γιατί η συντριπτική πλειονότητα των συμμετεχουσών και συμμετεχόντων προέρχονταν από την ευρύτερη περιοχή της Αττικής.
Παρουσιάσαμε, λοιπόν, εδώ τα πολύ ουσιαστικά ευρήματα που προέκυψαν από αυτό, σημειώνοντας ωστόσο ξανά και την ανάγκη να επενδύσουμε όλοι και όλες σε μακροπρόθεσμες και ερευνητικά άρτιες έρευνες, που θα ρίξουν ακόμα περισσότερο φως στις συνθήκες που επικρατούν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και τα βήματα που χρειάζεται να κάνουμε για να τις αλλάξουμε προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης ισότητας, συμπερίληψης και δικαιοσύνης.
Απαντήσεις: 293
Φύλο
90,5% γυναίκες | 9,5% άντρες
Ηλικία
Γυναίκες
Το 82,8% είναι 33-50 ετών | Το 9% είναι 50-65 ετών
Άντρες
Το 64% είναι 25-32 ετών | Το 28% είναι 50-65 ετών
Τόπος κατοικίας
Το 82% για τις γυναίκες και το 88% για τους άντρες κατοικεί στην Αθήνα
Οικογενειακή κατάσταση
Γυναίκες
Το 79,1% βρίσκονται σε γάμο ή μακροχρόνια σχέση με παιδιά
Το 7,1% είναι μονογονείς ή διαζευγμένες με την επιμέλεια ανήλικων παιδιών
Το 7,1% είναι σε γάμο ή μακροχρόνια σχέση χωρίς παιδιά
Το 81,4% έχει τη φροντίδα ανήλικων παιδιών
Άντρες
Το 56% βρίσκονται σε γάμο ή μακροχρόνια σχέση με παιδιά
Το 24% είναι σε γάμο ή μακροχρόνια σχέση χωρίς παιδιά
Κανένας δεν είναι μονογονέας ή διαζευγμένος με την επιμέλεια ανήλικων παιδιών
Το 60,9% έχει τη φροντίδα ανήλικων παιδιών
*Τα ποσοστά φροντίδας ενήλικων εξαρτώμενων μελών (ηλικιωμένων, ασθενών ή/και ΑμεΑ) είναι περίπου ίδια για τις γυναίκες και τους άντρες (20%), αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις γυναικών τα εξαρτώμενα μέλη ζουν μαζί τους, ενώ οι άντρες φάνηκε να φροντίζουν σχεδόν πάντα συγγενείς που ζουν σε ξεχωριστό σπίτι.
Επαγγελματική κατάσταση
Περίπου το 47% γυναικών και αντρών είναι ιδιωτικοί υπάλληλοι
Το 18% και το 12% των αντρών είναι αυτοαπασχολούμενες/οι (χωρίς υπαλλήλους)
Το 16% των αντρών, αλλά μόνο το 10% των γυναικών είναι αυτοαπασχολούμενοι με υπαλλήλους
Το 11% των γυναικών και το 16% των αντρών είναι δημόσιοι υπάλληλοι
Το 5,3% των γυναικών και το 4% των αντρών είναι άνεργες/οι