Ευρωπαϊκός Δείκτης Ισότητας των Φύλων: αλλαγές, επόμενα βήματα και η θέση της Ελλάδας

Ευχάριστα νέα για τη χώρα μας, η οποία μετά από 13 χρόνια στην τελευταία θέση του Δείκτη Ισότητας των Φύλων, ανέβηκε φέτος στην 24η ανάμεσα στα 27 κράτη-μέλη της Ευρώπης (ή αλλιώς στην 4η θέση από το τέλος), με τη Σουηδία να βρίσκεται για μια ακόμη χρονιά στην κορυφή της λίστας. 

Τι είναι ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων;

Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) διαμορφώνει κάθε χρόνο το Δείκτη Ισότητας των Φύλων για τις χώρες κράτη-μέλη της Ευρώπης. Ο δείκτης αυτός βαθμολογεί το κάθε κράτος-μέλος σε μια κλίμακα από το 1 μέχρι το 100 για το κατά πόσο έχουν επιτύχει την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών σε 6 τομείς: Εξουσία, Εργασία, Χρήμα, Γνώση, Χρόνος και Υγεία.

Τα αποτελέσματα που αναλύουμε παρακάτω έχουν βασιστεί κατά κύριο λόγο στη σύγκριση των ετών 2021 και 2022.

Η κατάταξη της Ελλάδας 

Η Ελλάδα έλαβε βαθμολογία 58/100, έναντι 53.4 που είχε στον προηγούμενo Δείκτη, και βρίσκεται 12.2 βαθμούς χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνολικά. 

Η χώρα μας δεν είναι η μόνη που σημείωσε πρόοδο στα αποτελέσματά της, γεγονός που φαίνεται και από την συνολική βαθμολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία ξεπέρασε για πρώτη φορά τους 70 βαθμούς, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη αύξηση που έχει πετύχει ποτέ από τη μία χρονιά στην επόμενη.

Γενικά συμπεράσματα 

• Ένας από τους τομείς με την καλύτερη επίδοση είναι αυτός του Χρόνου, που μελετά το χρόνο που αφιερώνουν άνδρες και γυναίκες σε ευθύνες φροντίδας στο σπίτι. Ο Δείκτης δείχνει πως το έμφυλο κενό, που παραδοσιακά είναι πολύ μεγάλο, με τις  γυναίκες να αναλαμβάνουν κατά πρωταρχικό ρόλο τη φροντίδα του σπιτιού και της οικογένειας, έχει μειωθεί -όχι γιατί οι άνδρες αναλαμβάνουν περισσότερες ευθύνες, αλλά γιατί οι γυναίκες αναλαμβάνουν λιγότερες. Αυτό οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην τεχνολογική εξέλιξη και στην αύξηση της γυναικείας απασχολησιμότητας που οδηγούν στην ανάθεση ενός μέρους των ευθυνών φροντίδας σε άτομα που πληρώνονται για τις αρμοδιότητες αυτές. Από την άλλη, αυτοί οι δύο παράγοντες, δεν είναι αρκετοί για να εκμηδενιστεί το χάσμα: παραμένει για όλες τις χώρες το ζητούμενο της ισότιμης συμμετοχής των ανδρών στις ευθύνες φροντίδας. Μπορείς να διαβάσεις περισσότερα για το θέμα αυτό και στην πρόσφατη έρευνα του WoT για τη λήψη αδειών πατρότητας και γονεϊκότητας από άνδρες στην Ελλάδα.
• Στον τομέα της Εξουσίας, οι νομοθετικές αλλαγές που έχουν προκύψει από τις σχετικές Ευρωπαϊκές Οδηγίες έχουν παίξει τον σημαντικότερο ρόλο στην αύξηση της εκπροσώπησης των γυναικών σε θέσεις ηγεσίας στα διοικητικά συμβούλια εισηγμένων εταιρειών. Η εικόνα όμως στην πολιτική σκηνή δεν είναι το ίδιο αισιόδοξη. 
• Ο οριζόντιος επαγγελματικός διαχωρισμός παραμένει το ίδιο έντονος τα τελευταία 10 χρόνια, όπως φαίνεται στους τομείς της Εργασίας και της Γνώσης, με τις γυναίκες να υπερσυγκεντρώνονται σε επαγγέλματα και σπουδές εκπαίδευσης, φροντίδας ή ανθρωπιστικού ενδιαφέροντος, με χαμηλή παρουσία στον STEM κλάδο. 

Καλύτερη επίδοση

Η υψηλότερη βαθμολογία της Ελλάδας (85,8 μονάδες) καταγράφεται στον τομέα της υγείας, όπου η χώρα κατατάσσεται στη 17η θέση. Με 94,9 μονάδες, οι καλύτερες επιδόσεις της Ελλάδας σημειώνονται στον υποτομέα «κατάσταση της υγείας», που την φέρνει στην 4η θέση στο σύνολο των κρατών μελών. 

Τα βήματα μπροστά

Από το 2010 η Ελλάδα έχει σημειώσει πρόοδο 9.4 βαθμών (και από το 2020, 4.6 βαθμών), που οφείλεται κατά κύριο λόγο στη βελτίωση που έχει σημειωθεί στον τομέα του χρόνου (31.5 βαθμούς). Αυτή η αύξηση μάλιστα είναι μία από τις μεγαλύτερες που σημειώνεται ανάμεσα σε όλα τα κράτη-μέλη της Ευρώπης.

Πρόοδος σημειώνεται επίσης στους τομείς της εργασίας, της εκπαίδευσης και της εξουσίας. Είναι σημαντικό όμως, να αναφέρουμε πως παρόλη την αύξηση στον τομέα της εργασίας, η επιμέρους βαθμολογία του τομέα δεν είναι ιδιαιτέρως ικανοποιητική, καθώς εξακολουθούν να σημειώνονται χαμηλοί βαθμοί στην υποκατηγορία της συμμετοχής στην εργασία, του οριζόντιου επαγγελματικού διαχωρισμού και της ποιότητας της εργασίας, που θα αναλύσουμε και παρακάτω.

Ένα βήμα πίσω

Από το 2020 η βαθμολογία της Ελλάδας στον τομέα του χρήματος μειώνεται κάθε χρόνο, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην αύξηση των έμφυλων ανισοτήτων στην υποκατηγορία της οικονομικής κατάστασης και της πρόσβασης σε οικονομικούς πόρους. Μπορείς να διαβάσεις περισσότερα για αυτό και στην έρευνα του WoT για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των γυναικών στην Ελλάδα.

Τι μελετά ο κάθε τομέας και ποια είναι η επίδοση της Ελλάδας

Εργασία: Μετρά τον βαθμό στον οποίο οι γυναίκες και άνδρες έχουν ισότιμη πρόσβαση στην εργασία και στις καλές εργασιακές συνθήκες (ποσοστά πλήρους απασχόλησης, διάρκεια εργασιακού βίου, οριζόντιος επαγγελματικός διαχωρισμός, ευελιξία στο ωράριο εργασίας για τις ευθύνες φροντίδας, προοπτικές).

Όπως αναφέρθηκε, η συμμετοχή των γυναικών στην εργασία είναι μικρότερη από αυτή των ανδρών, εξαιρετικά μεγαλύτερη όμως όσον αφορά την συμμετοχή τους σε επαγγέλματα που αφορούν την εκπαίδευση και τη φροντίδα (οριζόντιος επαγγελματικός διαχωρισμός).

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον σημειώνεται στην υποκατηγορία της ευελιξίας ωραρίου, όπου το 35% των ανδρών αναφέρουν ως πολύ εύκολη τη δυνατότητα λήψης μιας ή δύο ωρών άδειας κατά τη διάρκεια του ωραρίου τους για τη διεκπεραίωση προσωπικών ή οικογενειακών θεμάτων, σε σχέση με το 29% των γυναικών που απαντούν το ίδιο.

Χρόνος: Ο τομέας του χρόνου μετρά τις ανισότητες μεταξύ των δύο φύλων στην κατανομή του χρόνου που αφιερώνεται σε εργασίες φροντίδας και οικιακής εργασίας και σε κοινωνικές δραστηριότητες. Eνδεικτικά, το 65% των γυναικών και το 27% των ανδρών στην Ελλάδα να αναλαμβάνουν την καθημερινή φροντίδα του σπιτιού και το μαγείρεμα.

Χρήμα: Μετρά το χάσμα στην οικονομική κατάσταση μεταξύ ανδρών και γυναικών, τον κίνδυνο φτώχειας και τις έμφυλες ανισότητες που αντιμετωπίζουν στην πρόσβασή τους σε οικονομικούς πόρους (μηνιαίες απολαβές, καθαρό εισόδημα, άλλες πηγές εισοδήματος όπως σύνταξη, επενδύσεις κ.ά.).

Στις επιμέρους βαθμολογίες, βλέπουμε πως οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι μικρές και πράγματι η Ελλάδα είναι από τις ευρωπαϊκές χώρες με το μικρότερο μισθολογικό χάσμα. Αυτό δεν σημαίνει πως η χώρα μας τα πάει καλά, το αντίθετο θα λέγαμε. Η μικρή διαφορά οφείλεται κυρίως στα πολύ χαμηλά ποσοστά γυναικείας απασχόλησης, πράγμα που απλά σημαίνει ότι οι γυναίκες που θα πληρώνονταν λιγότερο δεν δουλεύουν. 

Γνώση: Οι ανισότητες μεταξύ των φύλων όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο, τη συμμετοχή στην εκπαίδευση και την κατάρτιση κατά τη διάρκεια της ζωής, και ο οριζόντιος επαγγελματικός διαχωρισμός είναι οι πυλώνες που μελετά αυτός ο τομέας. Και εκεί, όπως και στην εργασία, σημειώνεται μεγαλύτερη παρουσία των γυναικών στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας και της πρόνοιας, των ανθρωπιστικών επιστημών και των τεχνών.

Εξουσία: Μετρά την ισότητα των φύλων σε θέσεις λήψης αποφάσεων σε όλη την πολιτική, οικονομική και κοινωνική σφαίρα (η εκπροσώπηση γυναικών και ανδρών στα εθνικά κοινοβούλια, την κυβέρνηση και τις περιφερειακές/τοπικές συνελεύσεις, η αναλογία γυναικών και ανδρών στα εταιρικά διοικητικά συμβούλια των εισηγμένων εταιρειών στο χρηματιστήριο). Ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων παρουσιάζει για πρώτη φορά στοιχεία στον υποτομέα της κοινωνικής εξουσίας, που μελετά τις θέσεις λήψης αποφάσεων σε οργανισμούς που χρηματοδοτούν έρευνες, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στον αθλητισμό.

Στον τομέα αυτό σημειώνεται διαχρονικά η χειρότερή μας επίδοση (28.8/100) και η μεγαλύτερη υποεκπροσώπηση των γυναικών. Μάλιστα, η χαμηλότερη βαθμολογία εντοπίζεται στη συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις ηγεσίας σε εθνικούς οργανισμούς για τα Ολυμπιακά αθλήματα με μόλις 11%, έναντι 89% για τους άνδρες.

Υγεία: Ο τομέας της υγείας μετρά την ισότητα των φύλων σε τρεις πτυχές που σχετίζονται με την υγεία: κατάσταση υγείας, υγιείς συνήθειες και πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, όπου οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι μικρές.

Έμφυλη βία και γυναικοκτονίες: Στον τομέα αυτό δεν παρουσιάζεται ακόμα κάποια βαθμολογία, λόγω ανυπαρξίας συγκρίσιμων στοιχείων σε επίπεδο ΕΕ, αναμένονται όμως στον Δείκτη του 2024.

Αξίζει να αναφερθεί όμως, πως σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Eurostat, το 2021 δολοφονήθηκαν 720 γυναίκες από σύντροφο, μέλος της οικογένειας ή συγγενικό τους πρόσωπο σε 17 κράτη μέλη της ΕΕ. Στην Ελλάδα, 12 γυναίκες δολοφονήθηκαν από ερωτικό σύντροφο και 6 γυναίκες δολοφονήθηκαν από μέλος της οικογένειάς τους (σύμφωνα με το femicide.gr, το ελληνικό τμήμα του ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου για τη γυναικοκτονία, ο συνολικός αριθμός για το 2021 είναι 31).

Στην Ελλάδα, το 42% των γυναικών που βρίσκονταν σε σχέση έχουν υποστεί βία από ερωτικό σύντροφο κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους. Συνολικά, το 22% έχει υποστεί σωματική βία (συμπεριλαμβανομένων απειλών) ή σεξουαλική βία, ενώ το 40% έχει υποστεί ψυχολογική βία. Για τις γυναίκες που έχουν εργαστεί, περίπου το 43% έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους. Περίπου το 7% έχει υποστεί βία από ερωτικό σύντροφο κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών, ενώ το 16% των γυναικών έχουν βιώσει βία κατά τα τελευταία πέντε έτη. 

Διαθεματικότητα

Μία άλλη πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση στο φετινό δέκτη ήταν αυτή της διαθεματικότητας, δηλαδή του πώς οι διαφορετικές ταυτότητες ενός ανθρώπου (φύλο, ηλικία εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, αναπηρία και μορφωτικό επίπεδο) μπορεί να εντείνουν τις ανισότητες που αντιμετωπίζει.

Οικογενειακή κατάσταση & Εργασία: Η συμμετοχή των μη παντρεμένων γυναικών στην εργασία είναι μικρότερη από αυτή των μη παντρεμένων ανδρών. Σε έγγαμη κατάσταση χωρίς παιδιά η διαφορά μειώνεται αισθητά, ενώ στα παντρεμένα ζευγάρια με παιδιά φαίνεται πάλι μεγάλη διαφορά στη συμμετοχή στην εργασία, με τις γυναίκες να έχουν το μικρότερο ποσοστό. Όσον αφορά τη μονογονεϊκότητα, δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για τους άνδρες μονογονείς.

Οικογενειακή κατάσταση & Γνώση: Σε ελεύθερη, μονογονεϊκή ή έγγαμη χωρίς παιδιά συνθήκη φαίνεται πως οι γυναίκες έρχονται πίσω από τους άνδρες όσον αφορά το επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσής τους. Ωστόσο, το δεδομένο αυτό αλλάζει για τις παντρεμένες γυναίκες με παιδιά, που εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης από τους παντρεμένους άνδρες με παιδιά.

Οικογενειακή κατάσταση & Χρόνος: Μεγάλες οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών που αναλαμβάνουν τις οικιακές εργασίες στο σπίτι, με τις γυναίκες να έχουν τον πρωταρχικό ρόλο. Μάλιστα το ποσοστό των γυναικών αυξάνεται και το ποσοστό των ανδρών μειώνεται όσο περνάνε από την ελεύθερη συνθήκη στην έγγαμη με παιδιά.

Χώρα Καταγωγής και Εργασία: Οι μετανάστριες από χώρες εκτός της ΕΕ δυσκολεύονται διπλά να εργαστούν στην Ελλάδα σε σύγκριση με τους άνδρες ίδιου προφίλ.

Ηλικία και Χρήμα: Οι μέσες μηνιαίες αποδοχές είναι πολύ μικρότερες για τις γυναίκες άνω των 65 ετών απ’ ότι για τους άνδρες, ένα ποσοστό που εγείρει ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία, αν αναλογιστούμε πως οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής από τους άνδρες.

Χρόνος και Μορφωτικό επίπεδο: Οι ευθύνες φροντίδας παραμένουν πρωταρχική ευθύνη των γυναικών με μεγάλη διαφορά, ανεξάρτητα από το μορφωτικό τους επίπεδο.

Η φετινή θεματική του Δείκτη

Ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων για το 2023 επικεντρώνεται στην κοινωνικά δίκαιη ενεργειακή μετάβαση, που υλοποιείται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η θεματική εστίαση αναλύει τις ακόλουθες πτυχές:

• Στάσεις και συμπεριφορές του κοινού σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τον μετριασμό των επιπτώσεών της
• Ενέργεια
• Μεταφορές
• Λήψη αποφάσεων

Βασικά ευρήματα:

• Οι γυναίκες χρησιμοποιούν πιο φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους μεταφοράς από τους άνδρες, όπως το ποδήλατο, τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή το να μοιράζονται το αυτοκίνητο με άλλα άτομα, αντί να χρησιμοποιούν το προσωπικό τους.
• Περίπου το 54% των γυναικών και το 39% των ανδρών απέφευγαν τακτικά τη χρήση πλαστικών ή/και προϊόντων μιας χρήσης. 
• Οι μονογονεϊκές οικογένειες και οι μετανάστες/ριες από χώρες εκτός ΕΕ δυσκολεύονται να πληρώσουν το κόστος ενέργειας και θέρμανσης.
• Το 2022, μόνο το 16% των εργαζομένων στον τομέα των μεταφορών στην Ελλάδα και το 20% των εργαζομένων στον τομέα της ενέργειας ήταν γυναίκες. 
• Οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται επίσης σημαντικά σε ρόλους λήψης αποφάσεων. Το 2022, μόνο το 22% των υπευθύνων λήψης αποφάσεων στις κοινοβουλευτικές επιτροπές που επικεντρώνονται στο περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή ήταν γυναίκες. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του WoT για τις γυναίκες και τη βιωσιμότητα, το 40% των γυναικών στην Ελλάδα θεωρούν ότι δεν συμμετέχουν καθόλου στη λήψη περιβαλλοντικών αποφάσεων.

Είναι η 4η θέση από το τέλος λόγος να χαιρόμαστε για το επίπεδο της ισότητας που έχουμε στην Ελλάδα; Φυσικά και όχι! Είναι λόγος όμως να χαιρόμαστε για την πρόοδο που έχουμε καταφέρει. Ο δρόμος για την κορυφή είναι ακόμα μακρύς, αλλά κάθε πρόοδος είναι μια μικρή νίκη που αξίζει να γιορτάζουμε. Ένα μικρό καύσιμο για να συνεχίσουμε το δρόμο. Όλες και όλοι μαζί!